በቀሲስ ያሬድ መለሰ
በትንሣኤ በዓል የእንኳን አደረሳችሁ መግለጫ ወቅት አንድ የታዘብኩትና በዚህ ዓመት ደግሞ ስህተቱ ከእኛም ቤት ገብቶ ‹‹እንኳን ለጌታችን ለኢየሱስ ክርስቶስ የትንሣኤ መታሰቢያ በዓል አደረሳችሁ›› ዓይነት የእንኳን አደረሳችሁ መልእቶችን ስመለከት ትንሽ ቆም ብዬ ትርጉሙን ማጤን እንደሚያስፈልገን ተሰማኝ። ብዙ ጊዜ፣ በማወቅም ሆነ ባለማወቅ፣ ነገረ መለኮታዊ አንድምታቸውን ሳናጤን አንዳንድ ሐረጎችንና ልምዶችን እንከተላለን ይህም ምናልባትም ጥልቅ ስህተት ውስጥ የሚከተን ሊሆን ይችላል። በተለይ ደግሞ ነገረ መለኮታዊ ቃላት አጠቃቀም ጥቂት ስህተት ጉልህ ችግሮችን ጎትቶ ሊያመጣ ይችላል። የዚህ ጽሑፍ ዋንኛ ዓላማ በዓላት ታሪካዊ ክስተቶች ለማሰብና ለማስታወስ የሚለውን ብቻ ወይስ ዘለዓለማዊ ጊዜ (በተቀደሰው ጊዜ) የተፈጸሙ በኦርቶዶክሳዊ ሥርዓተ ቅዳሴና ሥርዓተ አምልኮ ውስጥ የሚከበሩ ናቸው የሚለውን ጥያቄ በማንሳት ለመመለስ ያለመ ነው።
በዓል ማለት ‹‹አብዐለ-አከበረ›› ከሚለው የግእዝ ግስ የተገኘ ሲሆን ትርጕሙም ‹‹መታሰቢያ ማድረግ፣ ማክበር›› ማለት ነው። በአጠቃላይ በዓል ማለት ማሰብ፣ መዘከር፣ ማስታወስ የሚል ትርጕም አለው፡፡ ይህ ማለት ግን መታሰቢያ ብቻ ናቸው ማለት አይደለም። ኦርቶዶክሳዊት ቤተ ክርስቲያናችን ስለ ጊዜ፣ ሥርዓተ አምልኮና በዓላት ተሳትፎ ጥልቅና ልዩ የሆነ መረዳት አላት። በነገረ መለኮት ውስጥ በታሪካዊ ጊዜ እና በዘለዓለማዊ (ወይም በተቀደሰ) ጊዜ መካከል ያለው ልዩነት በቤተክርስቲያን በዓላት፣ የአምልኮ ሥርዓቶችንና የእግዚአብሔርን የማዳን አረዳድ ላይ ከሌሎች ጋር ያለን ልዩነት መነሻ ሆኖ እናገኘዋለን። እነዚህ ያለፉ ክንውኖች ታሪካዊ ክስተቶች አልያም መታሰቢያዎች ብቻ አይደሉም፣ ነገር ግን ከዘለዓለማዊ ሆነው የሚቀጥሉና ምእመናንን በዚህ ሱታፌያቸው ወደ ቅድስና የሚያመሩ ናቸው ብለን እናምነለን።
ታሪካዊ ጊዜና ዘለዓለማዊ ጊዜ በቅዱሳት መጻሕፍት
ቅዱሳት መጻሕፍት የጊዜን ሁለት ገጽታዎች ያቀርባሉ። የመጀመሪያው ታሪካዊ ጊዜ ነው። እሱም የፍጥረትና የሰው ጊዜ ነው። በኦሪት ዘፍጥረት 1፡14 ላይ፣ ‹‹እግዚአብሔርም አለ ቀንና ሌሊትን ይለዩ ዘንድ ብርሃናት በሰማይ ጠፈር ይሁኑ ለምልክቶች ለዘመናት ለዕለታት ለዓመታትም ይሁኑ›› በማለት እግዚአብሔር ብርሃናትን (ፀሐይ ጨረቃን ከዋክብትን) በሰማይ ላይ “ለምልክቶች፣ ለዘመናት፣ ለቀናትና ለዓመታት” ሾሞቸዋል። በዚህም ለፍጥረት ሁሉ ዘመን መቁጠርያና መስፈርያ ሆኑ። ይህ የዘመን ቅደም ተከተል መገለጥ የሰው ልጅ ታሪክ መሠረት ነው።
በአንጻሩ፣ ሁለተኛው ዓይነት ጊዜ ዘለዓለማዊ ጊዜ ነው—እግዚአብሔር ካለፈው፣ ከአሁኑና ከወደፊት በላይ መሆኑን አመልካች የሆነ ዘለዓለማዊ(ዮም) የምንለው ጊዜ ነው። በኦርቶዶክስ ትውፊት፣ ይህ ዘለዓለማዊ እውነታ ዘወትር “ዮም” በሚለው የግእዝ ቃል ተጠቅሷል፣ ትርጉሙም “ዛሬ” ማለት ነው። ይህ የተቀደሰ ጊዜ የእግዚአብሔርን የማይለወጥ ተፈጥሮ ያንጸባርቃል፣ ሁሉም መለኮታዊ ድርጊቶች አመላካች ጊዜ ነው። ለአብነትም በመዝ. 2፥7 “አንተ ልጄ ነህ እኔ ዛሬ ወለድኩህ” ይህንን የሚያንጸባርቅ ሆኖ እናገኘዋለን። በዚህ አውድ ውስጥ ያለው "ዛሬ(ዮም)" በአብ እና በወልድ መካከል ያለውን ጊዜ የማይሽረው ግንኙነት ይገልጣል ከሰው የዘመን አቆጣጠር በላይ ያለውን የመለኮታዊ ድርጊት ምሥጢርን ያመለክታል።
የኦርቶዶክስ ነገረ-መለኮት እንደሚያስተምረን ይህ ዘለዓለማዊ "ዛሬ" የክርስቶስን ከድንግል ማርያም ልደትና ከአብ የዘለዓለም መወለዱን ያጠቃልላል። እነዚህ በጊዜ ውስጥ እንደ ተለያዩ ክስተቶች በሰው ልጅ ሲለማመዱ፣ በእግዚአብሔር ዘለዓለማዊ እይታ አንድ ሆነዋል እናም በቤተክርስቲያኗ የአምልኮ ሕይወት ለአማኞች ተደራሽ ይሆናሉ።
በበዓላት ያለ ዘለዓለማዊ ተሳትፎ
በኦርቶዶክስ ቤተ ክርስቲያን በዓላት ታሪካዊ ክብረ በዓላት ብቻ አይደሉም፣ ነገር ግን ከክርስቶስ ዘለዓለማዊ ግንኙነት የምንፈጥራቸው እጅግ ምሥጢራዊ ናቸው። ቤተክርስቲያን በልደት በዓል ላይ "ርእይዎ ኖሎት አእኰትዎ መላእክት ለዘተወልደ እማርያም እምቅድስት ድንግል ዮም ሰማያዊ በጎል ሰከበ" ወይም በፋሲካ "ዛሬ ክርስቶስ ተነሥቷል" ስታውጅ ወይም በማኅሌቱ ‹‹ዮም ፍስሐ ኮነ በሰንበተ ክርስቲያን እስመ ተንስአ ክርስቶስ እሙታን ቀደሳ ወአክበራ እምኩሎን መዋዕል አላዓላ አማን ተንሥአ ክርስቶስ ሙታን።›› ስንል ዘይቤያዊ አነጋገር በመጠቀም በዓላቱን እየገለጥን አይደለም ይልቁንም እነዚህ መግለጫዎች የክርስቶስ ሕይወት፣ ሞት እና ትንሣኤ በእግዚአብሔር ውስጥ ለዘለዓለም እንደሚኖሩና በተቀደሰው ጊዜ በአምልኮ ሊደረስባቸው እንደሚችሉ ያለውን እምነት ያሳያሉ።
ይህ ግንዛቤ በሁለቱም በብሉይና በሐዲስ ኪዳን ላይ የተመሠረተ ነው። በብሉይ ኪዳን፣ የፋሲካ በዓልን (የአይሁድን ፋሲካ) እንደ መታሰቢያ ብቻ ሳይሆን በእግዚአብሔር የማዳኑ ተግባር ውስጥ ለዘለዓለም ተሳትፎ እንዲከበር ታዘዋል፡፡ ‹‹ይህም ቀን መታሰቢያ ይሁንላችሁ ለእግዚአብሔርም በዓል ታደርጉታላችሁ ለልጅ ልጃችሁ ሥርዓት ሆኖ ለዘለዓለም ታደርጉታላችሁ።›› (ዘጸ. 12፡14) ይህም ቃል እግዚአብሔር ከሕዝቡ ጋር ያለውን ቀጣይነት ያለው ግንኙነት ያመለክታል። በተመሳሳይ፣ የሰንበት ቀን ትቀድሰው ዘንድ አስብ (ዘጸ. 20፡8) በማለት እስራኤላዊያን ወደ እግዚአብሔር ዕረፍት የሚጋብዝ ጊዜን እንደ ቅዱስ ለይተው እንዲያከብሩ ታዘዋል።
በአዲስ ኪዳን ጌታችን አምላካችን መድኃኒታችን ኢየሱስ ክርስቶስ በሉቃስ 4፡21 “ዛሬ ይህ መጽሐፍ በጆሮአችሁ ተፈጸመ” ሲል ይህን ጊዜ የማይሽረው ተሳትፎ አረጋግጧል። ቃላቶቹ እንደሚያሳዩት መዳን ባለፈው ክስተት ብቻ ሳይሆን በአሁኑ ጊዜ በንቃት የሚገለጥ ነው። በዮሐ. 1፡14 ላይ እንደተገለጸው ምሥጢረ ሥጋዌ “ቃልም ሥጋ ሆነ በእኛ አደረ” እንዳለ፣ ጊዜው ራሱ በክርስቶስ ተቀድሶ ከመለኮት ጋር መገናኘቱን ያረጋግጣል።
በቅዳሴና በቅዱስ ቁርባን የተቀደሰ ጊዜ
በሥርዓተ ቅዳሴ የምናከናውነው ሥርዓተ አምላኮ በተቀደሰ ጊዜ ውስጥ የምናከናውነው እንደሆነ ቤተ ክርስቲያን ታስተምራለች። ለዚህም ነው ቅዳሴ ገቡ ይባላል እንጂ ቅዳሴው ተጀመረ የማንለው የቅዳሴው ጊዜ እኛ ከምንገለገልበት ጊዜ ፈጽሞ የተለየ ነው።
ይህንን ለመረዳት፣ ሥርዓተ አምልኮ ከዕለት ተዕለት ተግባራችን በተለየ ጊዜ ውስጥ እንደሚሠራ ማወቅ አስፈላጊ ነው። በግሪክ፣ ለጊዜ ሁለት ዋና ቃላት አሉ፡ ክሮኖስ እና ካይሮስ
ክሮኖስ የሚያመለክተው የምንለካውን የዘመን አቆጣጠር ወይም የሰዓት ጊዜ ነው - በሰዓቶች እና በዘመን አቆጣጠር የሚያመለክት ነው።
ካይሮስ፣ በሌላ በኩል፣ የተቀደሰ ጊዜን ማለትም የእግዚአብሔርን ጊዜ ያመለክታል። በደቂቃ ወይም በሰዓታት አይለካም ነገር ግን በትርጉም፣ በመገኘትና በመለኮታዊ ተግባር የተሞላ ነው።
ክርስቶስ “ይህን ለመታሰቢያዬ አድርጉት” ብሎ ሲያዝ (ሉቃ. 22፡19) “መታሰቢያ” የሚለው ቃል የግሪክ ἀνάμνησις (አናምኔሲስ) ነው። ከማስታወስ በተለየ መልኩ አናማኔሲስ የአንድን ክስተት ያለፈ ክንውን አመልካች ብቻ ሳይሆን ምሥጢራዊ በሆነ መልኩ በካይሮስ ወደዛች የተቀደሰች ዕለት ቀን መግባትን አመላከች ሆኖ እናገኘዋለን። መሆኑንና ምዕመናንንም ከዚህ ስንካፈል ወደ ተቀደሰው ጊዜ እንደምንገባ በራሱ ክስተት ውስጥ መሳተፍን፣ ያመላክታል።
ስለዚህ፣ በሥርዓተ ቅዳሴ የክርስቶስን የመጨረሻ እራት (ምሴተ ሐሙስ) ፣ ሕማማትና ትንሳኤ እያሰብን ብቻ አይደለም—በእነሱ ውስጥ በምሥጢር እየተሳተፍን ነው። እኛ እንደምናውቀው ጊዜ - ክሮኖስ - አብቅቶ ወደ ካይሮስ፣ የእግዚአብሔር ዘለዓለማዊ “አሁን” እንገባለን።
በቅዱስ ቁርባን ውስጥ የኦርቶዶክስ ክርስቲያኖች የክርስቶስን መሥዋዕትነት ዝም ብለው አያስታውሱም በእሱ ውስጥ ይሳተፋሉ። የቅዳሴውም እያንዳንዱ እንቅስቃሴ ያንን ጊዜ ታሳቢ ያደረጉ ምሳሌያዊ ትዕይንቶች የተሞሉ ናቸው። ምእመናን ከጊዜ እና ከቦታ በላይ ወደ ድኅነት ምሥጢር እንዲገቡ የሚያስችላቸው አንድ ጊዜ-ለሁሉም መሥዋዕትነት በዚህና አሁን አለ። ይህ ተመሳሳይ መርህ በእያንዳንዱ ክብረ በዓላት ላይ ይዘልቃል፡- ልደት፣ ጥምቀት፣ ቃና ዘገሊላ፣ ፍሲካ እና ሌሎችም ምሳሌያዊ መታሰቢያዎች አይደሉም ነገር ግን ከክርስቶስ ሥራ ጋር የተገናኙ ሕያው ስብሰባዎች፣ በቤተክርስቲያኗ የአምልኮ ሕይወት ውስጥ “ዛሬ” ተገለጡ ናቸው።
በልደቱ በዓል ወቅት፣ ቤተ ክርስቲያን በግእዝ “ዮም ክርስቶስ ተወልደ” (ዛሬ ክርስቶስ ተወለደ) በማለት የልደቱን ምሥጢራዊ እውነታ ያረጋግጣል። በተቀደሰ ጊዜ፣ አማኞች ያለፈውን ተመልካቾች ሳይሆኑ በእግዚአብሔር ዘላለማዊ የማዳን ተግባራት ውስጥ ተካፋዮች ናቸው።
በዓላትና ሰማያዊ ቅዳሴ
የኦርቶዶክስ በዓላትም የገነትን ዘለዓለማዊ አምልኮ ያንጸባርቃሉ። ቅዱስ ዮሐንስ በራእይ 4፡8 ላይ የሰማይ ሰራዊት “ቅዱስ፣ ቅዱስ፣ ቅዱስ፣ የነበረውና ያለ የሚመጣውም ሁሉን የሚገዛ ጌታ አምላክ ነው” እያሉ ይጮኻሉ እንዳለ ይህ ዘመን የማይሽረው አምልኮ በቤተክርስቲያን ሥርዓተ አምልኮ ውስጥ በምድር ላይ ተስተጋብቷል። በዕብራውያን 13፥8 መሠረት “ኢየሱስ ክርስቶስ ትናንትና ዛሬ እስከ ለዘለዓለምም ያው ነው"። ይህ የመጽሐፍ ቅዱስ ንባብም የክርስቶስ የማዳን ሥራ ለዘለዓለም ንቁና የማይለወጥ መሆኑን ያመላክታል።
እንደ ክርስቶስ አካል፣ ቤተ ክርስቲያን በጊዜና በዘለዓለማዊነት መጋጠሚያ ላይ ትቆማለች። በቅዳሴ፣ ምእመናን ወደ ሰማያዊው እውነታ ይስባሉ፣ እሱም የክርስቶስ ሥጋዌ፣ ስቅለት እና ትንሣኤ ያለማቋረጥ ይከበራል። ቤተክርስቲያን መለኮታዊ ጸጋ የሰውን ሕይወት የሚገናኝበት ቦታ ትሆናለች።
በዓላትን እንደ ምሳሌያዊ መታሰቢያ ወይም ታሪካዊ አከባበር ከሚያዩት ከብዙ ሰዎች በተቃራኒ፣ የኦርቶዶክስ ክርስትና እንደ እውነተኛ፣ የቅዱስ ቁርባን ስብሰባዎች አድርጎ ይመለከታቸዋል። ይህ ልዩነት የመነጨው ከኦርቶዶክስ ስለምሥጢረ ሥጋዌ እና የቅዱስ ቁርባን ሕይወት ባላት አረዳድ(ግንዛቤ)ነው። ክርስቶስ ወደ ጊዜ ስለገባ፣ ጊዜ ሁሉ በክርስቶስ ተቀድሷል። በዓላት አንድ ጊዜ የሆነውን ለማስታወስ ሳይሆን በእግዚአብሔር ዘለዓለማዊ ወደሆነው ነገር ውስጥ መግባት ናቸው።
እያንዳንዱ በዓል ወደ የዘለዓለማዊው መንግሥት መስኮት ናቸው። እነሱ ያለፈው የሚፈጸምበት፣ መጪው ጊዜ የሚጠበቅበት፣ እና አሁን ያለው በመለኮታዊ ጸጋ የተሞላበት ጊዜዎች ናቸው። የጊዜ ቅድስና በትልልቅ በዓላት ብቻ የተገደበ አይደለም ነገር ግን በሥርዓተ አምልኮው የቀን መቁጠሪያ ውስጥ ሁሉ የተሸመነ ዜማ ሲሆን የምእመናንን ሕይወት ከክርስቶስ ሕይወት ጋር የሚያስማማ ነው።
ማጠቃለያ
ኦርቶዶክሳዊያን ስለ በዓላት እና ቅዱስ ጊዜ መረዳቱ ጥልቅ ምሥጢራዊ እና መጽሐፍ ቅዱሳዊ እውነትን በጥልቀት እንድናይ ያስችለናል። በእግዚአብሔር ዘለዓለማዊ እውነታና በቤተክርስቲያን የቅዱስ ቁርባን ሕይወት ውስጥ የተመሠረተ የኦርቶዶክስ አምልኮ ጊዜን ወደ መለኮታዊ ኅብረት መንገድ ይለውጠዋል። በቅዳሴ፣ ምእመናን መታሰቢያን ብቻ ሳይሆን በክርስቶስ የማዳን ሥራዎች ውስጥ ይሳተፋሉ። እያንዳንዱ በዓል አማኞች እግዚአብሔርን የሚገናኙበት የተቀደሰ በር ይሆናል፣ እንደ ሩቅ ታሪካዊ ሰው ሳይሆን፣ የምናመልከውና የምንቀድሰው ጊዜን ጨምሮ ፍጥረትን ሁሉ የሚቀድስ ሁል ጊዜ ያለ ጌታን ነውና።
ወስብሐት ለእግዚአብሔር
